Eenvoudig besparen op de erfbelasting met een opvul- en/of afvullegaat

Als u niets regelt kan het wettelijk erfrecht tot nadelige, fiscale gevolgen leiden. Dat is eenvoudig te voorkomen met een flexibel testament met opvul- en/of afvullegaat.

Als u helemaal niets regelt

Als u niets regelt, is de wet erfrecht altijd het vangnet. De wet erfrecht regelt automatisch wie de erfgenamen zijn en wie wat erft. Bij een huwelijk met kinderen is er dan automatisch sprake van de wettelijke verdeling. Door de wet erfrecht komt het vermogen dan altijd bij de echtgenoot (of partner) en de kinderen terecht.

Afwijken van het erfrecht met een testament

Bij het opstellen van een testament kan worden afgeweken van het erfrecht. Dit kan door af te wijken van de wettelijke verdeling (onterven partner of kinderen), een andere verdeling in het testament te kiezen (legaten, turbotestament, tweetrapsmaking) of aan de specifieke afspraken te sleutelen (rente, uitsluitingsclausule).

Optimale, fiscale verdeling

Een veel voorkomend middel om de fiscale verdeling optimaal te laten verlopen is het opnemen van een opvullegaat en/of een afvullegaat. Aan de hand van enkele voorbeelden zullen we deze middelen verder uitwerken.

Enkele voorbeelden ter verduidelijking

In de voorbeelden gaan we uit van vader gehuwd met moeder in algehele gemeenschap van goederen met twee kinderen, waarbij vader komt te overlijden.

Wettelijke verdeling. Als er geen testament is opgesteld of als er in het testament is gekozen voor de wettelijke verdeling (voorheen: ouderlijke boedelverdeling) dan wordt de nalatenschap verdeeld volgens de wettelijke verdeling. Moeder krijgt alle bezittingen en schulden en de kinderen krijgen een vordering op moeder omdat ze onderbedeeld zijn.

Voorbeeld wettelijke verdeling
Moeder, zoon en dochter zijn alle drie erfgenaam met een 1/3 erfdeel. De nalatenschap is € 600.000 en ieder erft dus € 200.000 (eventueel vruchtgebruik laten we buiten beschouwing). Moeder heeft een vrijstelling van € 723.526 (in 2023) en is dus geen erfbelasting verschuldigd. Ieder kind erft ook € 200.000 en met een vrijstelling van € 22.918 is er € 21.500 aan erfbelasting verschuldigd. Dit bedrag dient door moeder te worden betaald en komt in mindering op de vordering van de kinderen op moeder.

De kinderen dienen op grond van de wettelijke verdeling een aanzienlijk bedrag aan erfbelasting te betalen. Dit kan voorkomen worden door het opnemen van een opvul- of afvullegaat.

Het opvullegaat. Door een opvullegaat in het een testament op te nemen, wordt er een legaat aan de langstlevende toegekend ter grootte van de dan geldende vrijstelling in de erfbelasting

Voorbeeld opvullegaat
De vrijstelling voor moeder is € 723.526. Een volledige nalatenschap van bijvoorbeeld € 600.000 gaat dus naar moeder en de kinderen krijgen niets. Fiscaal resultaat is dat er dan geen erfbelasting verschuldigd is bij het overlijden van vader: een besparing van twee keer € 21.500.

Omdat de overledene zijn uiterste wil op papier zet, moeten de erfgenamen hiernaar handelen. De kinderen krijgen dus feitelijk niets. Zij kunnen zich overigens wel beroepen op de legitieme portie: de helft van hun wettelijk erfdeel. In het voorbeeld is dit dus 1/6 deel, is € 100.000.

Door het opnemen van een opvullegaat kan het echter wel zo zijn dat, zonder nadere maatregelen, (bijvoorbeeld een schenkingsplan) bij een tweede overlijden meer erfbelasting betaald moet worden dan zonder opvullegaat.

Het afvullegaat. Om erfbelasting te besparen kan er ook nog een stap verder worden gegaan. Dit speelt met name bij de nalatenschappen met grotere vermogens waarbij enige flexibiliteit is gewenst. Een afvullegaat is dan een oplossing. In het testament kan dan naast het opvullegaat voor de geldende partnervrijstelling ook een afvullegaat worden opgenomen. De samenloop van het opvullegaat en het afvullegaat is overigens niet verplicht. Met een afvullegaat kan aan de langstlevende partner een legaat worden toebedeeld ter grootte van de eerste tariefschijf (€ 138.641 tegen 10 % erfbelasting in 2023).

In de praktijk wordt dit toegepast als de kinderen een nalatenschap krijgen boven deze eerste tariefschijf (meer dan € 138.641) waarover zij dan 20% erfbelasting over dit meerdere moeten betalen. Om dit te voorkomen wordt naast het opvullegaat waarmee de vrijstelling van de partner wordt benut, ook de volledige ruimte in de eerste tariefschijf benut waarover ‘slechts’ 10% erfbelasting verschuldigd is.

Voorbeeld afvullegaat
Moeder, zoon en dochter zijn alle drie erfgenaam met een 1/3 erfdeel. De nalatenschap is € 1.200.000 en ieder erft dus € 400.000 (eventueel vruchtgebruik laten we buiten beschouwing). Moeder heeft een vrijstelling van € 723.526 (in 2023) en deze wordt volledig benut door het opvullegaat. Ieder kind erft dan nog € 238.250 en het meerdere boven
€ 138.641 is belast tegen 20%.

Met het toepassen van het afvullegaat wordt € 138.641 aan moeder toegerekend. Moeder betaalt hierover 10% erfbelasting en de kinderen besparen hierop 20% erfbelasting. Per saldo een besparing van 10% x € 138.641 = € 13.864.

BAA ADVIES. Een testament geeft op voorhand duidelijkheid en zekerheid maar is altijd maatwerk. Met een opvul- en/of een afvullegaat is er bij een eerste overlijden (veel) erfbelasting te besparen. Laat u door uw contactpersoon adviseren wat voor u de meest interessante mogelijkheden zijn.