De zzp-er: dader of slachtoffer?

– Een column van Wil Hoebergen over de toekomst van de zzp-er –

De maatschappij-ontwrichtende zzp-er

De zzp-er heeft inmiddels maatschappij-ontwrichtende kenmerken aangenomen. Met name in de zorg en in het onderwijs. ‘Mensen die hetzelfde werk doen en daar verschillend voor betaald worden’, levert niet de hoogste collegialiteit op. De verschillen kunnen oplopen tot een verdubbeling en zelfs meer van het netto-inkomen bij een zzp -er ten opzichte van iemand in loondienst. Het enorme tekort aan arbeidskrachten zorgt vooral voor dit soort zeer onwenselijke situaties op de arbeidsmarkt.

Kennisvraagje: wat is een VAR?

Iedereen zal zeggen de hulpscheids bij het voetballen (de Video Assistant Referee). Dat is 2024. Maar wat was de VAR? De VAR was de Verklaring Arbeidsrelatie: het ‘toegangskaartje’ voor zzp-ers bij hun opdrachtgevers. Daarmee kreeg de opdrachtgever zekerheid dat er geen sprake was van een dienstbetrekking met alle positieve gevolgen van dien voor de opdrachtgever. De laatste VAR-verklaringen zijn door de Belastingdienst afgegeven over het jaar 2014. Gestopt wegens het succes, dat doen we wel vaker in dit land. Waarom doorgaan met iets dat werkt, als we het ook ingewikkelder kunnen maken?

Tien jaar discussies en een nieuwe wet

In de tien jaar tussen de VAR en 2024 is er veel en vaak gediscussieerd en nieuwe regelgeving ingevoerd: de Wet DBA. Deze Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties is op 1 mei 2016 van kracht geworden en is nog steeds van kracht. Het is heel ingewikkelde regelgeving die op vele manier interpretabel is. Vanuit de Wet DBA zijn er modelovereenkomsten gemaakt, die als ze integraal toegepast worden, de opdrachtgever garanderen dat de zzp-er geen loondienstverband heeft. Dat werkte niet, want die modelovereenkomsten waren veel te strikt. Vrij snel na de invoering van de Wet DBA is die eigenlijk alweer ‘in slaap gebracht’ en heeft de Belastingdienst, het UWV en vooral de overheid de zzp-er de vrije hand gegeven. Dit jaar zijn er 1,6 miljoen zzp-ers geregistreerd tegenover 875.000 in 2014. Bijna een verdubbeling!

De overheid heeft veel te lang gewacht met ingrijpen en tien jaar later zitten we met de gebakken peren. Hoe krijgen we de zzp-er weer terug in zijn hok, lees in loondienst. Daar heeft die zzp-er even geen zin in, want zijn netto-inkomen gaat er zwaar op achteruit. Ik heb niemand in de regering of in de Kamer dáár iets over horen roepen.

De opdrachtgever moe(s)t worden aangepakt

Wat ik wel hoorde is dat de opdrachtgever aangepakt gaat worden en naast de factuur van de zzp-er ook de pensioenpremies en sociale verzekeringen van de zzp-er mag gaan betalen, omdat de opdrachtgever de wet niet goed toepast. Dus de opdrachtgever is eigenlijk de dader! Als een huisarts een zwangere doktersassistente wil vervangen, komt hij direct op de zzp-markt terecht, want verder is er geen keus en zonder assistente kan de huisarts het wel schudden. Die assistente vraagt inmiddels € 50 per uur exclusief btw. Dat is ruim € 60 inclusief btw (de huisarts krijgt de betaalde btw niet terug). In loondienst was de huisarts ongeveer € 30 per uur kwijt geweest voor de doktersassistente. En wat gaan we doen met de huisarts die als zzp-er werkt voor diezelfde huisarts? Die ‘waarnemer’ past ook niet in de modelovereenkomst, net als de zzp doktersassistente.

Vanaf 2025 controle

De overheid gaat via de Belastingdienst vanaf 1 januari 2025 controleren. In principe wordt er niet meer op 2024 en eerdere jaren teruggekomen. Voor de duidelijkheid: er zijn 190.000 zzp-ers in de zorg werkzaam en 200.000 zzp-ers in het onderwijs. Volgens de toepassing van de Wet DBA zijn dat voor 99,9% geen zzp-ers. Gaan die mensen op 1 januari 2025 in loondienst of gaan ze stoppen wegens gebrek aan financiële motivatie?

De Belastingdienst heeft welgeteld 80 FTE ingezet om die controles te gaan doen. Ik denk gemiddeld zo’n 50 controles per jaar, inclusief verslag, 4-ogenprincipe, werkoverleg, bijscholing en dergelijke. Dan is de uitkomst 80 x 50 = 4.000 controles per jaar. Als we beginnen in het onderwijs zijn we over 50 jaar daar klaar met controleren en kunnen dan aan de zorg beginnen, die duurt dan 47,5 jaar. Dus grofweg over 100 jaar zijn de zorg en het onderwijs wel gecontroleerd.

We gaan het omdraaien

Laten we eens kijken of we dat anders kunnen doen: we gaan het omdraaien. Iedere zzp-er in het onderwijs en in de zorg kan vóór 1 januari 2026 aangeven bij de Belastingdienst waarom hij of zij denkt dat ie zzp-er is. Geef daar als overheid/Belastingdienst goede praktijkvoorbeelden bij en de meeste zzp-ers zullen na tien minuten lezen in de gaten hebben dat ze geen zzp-er zijn.

In de branches waar het discutabeler is of er sprake is van loondienst (o.a. softwareontwikkeling en media) gaat daadwerkelijk gecontroleerd worden en uit voortschrijdend inzicht worden nieuwe regels opgesteld.

Tegenstanders van zzp-ers

Is het onwenselijk dat we zoveel zzp-ers hebben? De tegenstanders zeggen dat het moderne slavernij is, met name voor de zzp-postbezorgers, fietskoeriers en pakketbezorgers. Volgens mij is er werk genoeg en kunnen die mensen ook ander werk gaan doen als ze onderbetaald worden. Wie zijn die tegenstanders eigenlijk? Het UWV denk ik, die haar premie-inkomsten terug ziet lopen, maar die heeft voorlopig genoeg herstelwerk te doen bij de WIA.

De pensioenfondsen zouden de tegenstanders kunnen zijn, want die willen ook meer zieltjes om te ‘verzorgen’ en natuurlijk links Nederland, die graag iedereen bestaanszekerheid wil geven en daar weer een hoop banen ziet gloren voor uitgerangeerde Kamerleden. En natuurlijk de lobby uit de uitzendbranche, die zien hun kans schoon om meer mensen te gaan plaatsen, omdat de werkgevers/opdrachtgevers het arbeidsrecht onwerkbaar vinden en dus liever niemand in dienst willen nemen.

Het is eigenlijk ook wel koddig dat er naast de controle op de zzp-er inmiddels ook weer een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering in aantocht is. Dit is de derde poging na eerst de AAW (Algemene Arbeidsongeschiktheidsverzekering) en daarna de WAZ (Wet Arbeidsongeschiktheidsverzekering Zelfstandigen), die allebei uiteindelijk weer gesneuveld zijn.

Conclusie

1. Overheid: maak uitvoerbare en controleerbare regels en begin met een plan vóórdat de regels opgesteld worden.
2. Overheid: denk na hoe je zzp-ers gemotiveerd in loondienst kunt krijgen, want die gaan fors inleveren op hun nettoloon.
3. Ik voorspel een heleboel problemen in de zorg en het onderwijs, omdat een heleboel zzp-ers een hele lange vakantie gaan houden.