Een nalatenschap aanvaarden: wat moet ik (niet) doen?

Als een dierbare overlijdt, komt er veel op je af. Behalve de emotionele en praktische zaken, dient ook de nalatenschap door de erfgenamen te worden aanvaard of juist niet. Wat moeten erfgenamen weten over het aanvaarden van de nalatenschap?

Na overlijden speelt het erfrecht een rol

Na het overlijden moet worden vastgesteld of er een testament is gemaakt en wie de erfgenamen zijn. De erfgenamen moeten kiezen of ze de nalatenschap van de overledene aanvaarden of juist verwerpen. De emoties tijdens een rouwproces kunnen hoog oplopen, maar er moeten wel rationele beslissingen worden genomen, want een verkeerde handeling kan verstrekkende gevolgen hebben.

Aanvaarden of niet?

Als een erfgenaam de nalatenschap ‘zuiver aanvaardt’, dan aanvaardt deze (een deel van) alle bezittingen en schulden van de erflater. Er kan dan een probleem ontstaan als er sprake is van een negatief saldo van de nalatenschap; er zijn meer schulden dan bezittingen. De aanvaardende erfgenaam is dan met zijn eigen vermogen aansprakelijk voor (zijn aandeel) voor het tekort. Wordt de nalatenschap verworpen, dan treden één of meerdere andere erfgenamen in de plaats van de verwerpende erfgenamen. (zogenaamde plaatsvervulling).

Beneficiair aanvaarden

Minder risico lopen. Om bovenstaande situatie te voorkomen kan een erfgenaam ook beneficiair aanvaarden. De erfgenaam is dan niet aansprakelijk voor een eventueel tekort. Weet de erfgenaam niet wat de omvang van de nalatenschap is, dan kan het verstandig zijn om beneficiair te aanvaarden om zo het risico op aansprakelijkheid voor een negatieve nalatenschap te voorkomen.

Enkele nadelen. Het beneficiair aanvaarden heeft wel enkele nadelen. Zo moet er bijvoorbeeld een verklaring worden afgelegd bij de rechtbank die hoort bij de laatste woonplaats van de erflater. Dit kan ook via de notaris lopen. Voor het beneficiair aanvaarden moet ook griffierecht worden betaald (2022 € 134). Als de overige erfgenamen beneficiair aanvaarden, dan heeft u als andere erfgenaam nog drie maanden de tijd om zelf te kiezen. Doet u niets, dan aanvaardt u de nalatenschap automatisch ook beneficiair. Als u eerder al een keuze heeft gemaakt, dan blijft die keuze gelden.

Beneficiair aanvaarden of niet? Vaak weten erfgenamen wel wat het vermogen en de schulden van vader of moeder zijn. Men loopt dan bij het aanvaarden geen risico’s. Bij onduidelijkheid is beneficiair aanvaarden zeker aan te raden. Maar dan moet men wel zoveel mogelijk met de handen overal vanaf blijven. En dat lukt niet altijd.

Opletten met stilzwijgende, zuivere aanvaarding

Sneller aanvaard dan gedacht. Het is altijd oppassen na het overlijden van de erflater. Want beneficiair aanvaarden is niet meer mogelijk als de erfgenaam al zuiver heeft aanvaard. Voor zuivere aanvaarding is géén verklaring nodig en er kan al sneller sprake van zijn dan gedacht. Met alle financiële gevolgen en aansprakelijkheid van dien.

Bekommeren en bemoeien. Zuivere aanvaarding kan stilzwijgend plaatsvinden door daden van aanvaarding (bekommeren of bemoeien met de nalatenschap). Verwerpen of beneficiaire aanvaarden is dan niet meer mogelijk. Er is bijvoorbeeld sprake van stilzwijgende aanvaarding als de woning van erflater wordt leeggehaald en/of als iets van de inboedel wordt weggegeven. Over deze stilzwijgende zuivere aanvaarding was veel onduidelijkheid.

Onduidelijkheden over stilzwijgende, zuivere aanvaarding

Onlangs heeft de Hoge Raad enkele handvaten gegeven om te bekijken of er sprake is stilzwijgende zuivere aanvaarding. In de uitspraak geeft de Hoge Raad aan dat ‘daden van beheer’ niet leiden tot zuivere aanvaarding en het zijn van ‘heer en meester over goederen’ wel.

Daden van beheer. De noodgedwongen ontruiming van een woning of kamer van de overledene door de erflater onder tijdsdruk is een daad van beheer. Evenals het kopen van gebak voor het personeel van een verzorgingstehuis of cadeaubonnen voor alfahulp en dit betalen vanaf de bankrekening van de erflater. Evenmin leidt het afvoeren van inboedel naar een kringloopwinkel of milieudepot tot zuivere aanvaarding, mits vaststaat dat de inboedel geen reële economische waarde heeft. Het is wel belangrijk om dat achteraf te kunnen aantonen.

Heer en meester over goederen. Het aanbieden, weggeven of verkopen van een bijna nieuwe televisie of fiets of van sieraden, leidt tot een actie die een daad van beheer overstijgt. Dat geldt ook voor het overmaken van geld van de rekening van de erflater naar de erfgenamen en voor kosten die niet gerelateerd zijn met kosten van/voor de erflater. Al deze acties leiden tot een stilzwijgende zuivere aanvaarding door de erfgenaam of erfgenamen.

Dus opgelet. Op het moment dat een erfgenaam bij de rechtbank een verklaring van beneficiaire aanvaarding aflegt en voor die tijd als heer en meester over de goederen van de erflater heeft beschikt, dan ontstaat er een probleem. Er is dan sprake van zuivere aanvaarding ondanks de verklaring van beneficiaire aanvaarding.

BAA ADVIES. Het uit een nalatenschap verdelen van goederen uit de inboedel en het overmaken van geld naar een andere bankrekening, kan leiden tot een zuivere aanvaarding en daarmee tot het aansprakelijk worden voor eventuele schulden uit de nalatenschap. Beneficiair aanvaarden is dan niet meer mogelijk.